Als er één straat in deze stad met Cuypers’ naam kan worden verbonden, is het wel de Vondelstraat in Amsterdam-West, waar zich de grootste concentratie van werken van zijn hand in Nederland bevindt. Bovendien woonden de architect en zijn afstammelingen hier bijna 115 jaar lang in verschillende door henzelf ontworpen huizen.
Pierre Cuypers en Amsterdam
Petrus Josephus Hubertus (Pierre) Cuypers (1827-1921) werd geboren in Roermond als zoon van een kerkschilder. Hij volgde de architectuuropleiding aan de kunstacademie van Antwerpen, waar het onderwijs sterk in het teken stond van de opkomende neogotiek. Vervolgens bracht Cuypers het al snel tot stadsarchitect van zijn geboortestad. Hier stichtte hij in 1851 het vermaarde Atelier Cuypers-Stoltzenberg, dat op grote schaal kunstwerken, kunstnijverheidsproducten en meubilair produceerde voor rooms-katholieke kerkgebouwen in het hele land. Als architect verwierf Cuypers een solide reputatie als restaurator van middeleeuwse bouwwerken, en als kerkenbouwer. Hierbij toonde hij zich een fervent pleitbezorger van de neogotiek, de rooms-katholieke bouwstijl bij uitstek.
In 1859 trouwde hij met de zuster van de invloedrijke rooms-katholieke literator en kunstcriticus Joseph A. Alberdink Thijm, telg uit een Amsterdams patriciërsgeslacht. Enige jaren later verhuisde Cuypers naar de hoofdstad en vestigde er zijn architectenbureau, wat een flinke boost voor zijn carrière boven de grote rivieren betekende. In de loop der jaren sleepte hij in Amsterdam enkele van de meest prestigieuze bouwopdrachten van zijn tijd in de wacht, waaronder de bouw van het Centraal Station en het Rijksmuseum, projecten van nationale betekenis.
Projectontwikkelaar in de Vondelstraat
In 1864 kocht Cuypers even buiten de Leidse Poort een theetuin. De daar aanwezige uitspanning verbouwde hij voor zichzelf tot een woonhuis en atelier in chaletstijl met de naam Leyerhoven. Twee jaar later diende hij een ontwerp in voor de ontwikkeling van een villapark in de onmiddellijke nabijheid van zijn onderkomen. Met zijn schilderachtig kronkelende lanen moest de wijk een soort voortzetting worden van het aangrenzende Vondelpark, dat kort daarvoor geopend was.
Het ambitieuze plan vond echter geen genade in de ogen van het gemeentebestuur, dat een gewone rechte stadsstraat met rijtjeshuizen wilde, parallel aan de reeds in ontwikkeling zijnde Overtoom. Bij wijze van compromis werden uiteindelijk aan de parkzijde van de Vondelstraat dubbele villa’s geprojecteerd en aan de zijde van de Overtoom gewone stadshuizen. Voor Cuypers werd dit hoe dan ook een lucratieve onderneming. Met enkele zakenvrienden uit de kringen van Alberdingk Thijm ontpopte hij zich tot een gewiekst grondspeculant en projectontwikkelaar. Zo bouwde hij een aantal woonhuizen aan deze straat, waarin hij deels zelf intrek naam.
Uit: Erfgoed van de Week 2021 week 9 – Cuypers in de Vondelstraat